Kurs. Elastyczność poznawcza

W tym module poznasz pojęcie elastyczności poznawczej, a także zrozumiesz jej rolę i znaczenie w pracy oraz w codziennych sytuacjach. Moduł przedstawia również sposoby oceny poziomu elastyczności poznawczej u dorosłych a przy tym oferuje zarówno tradycyjne jak i nieszablonowe narzędzia służące do jej poprawy.

   Odtwórz wersję audio
Pobierz zawartość :
STUDIUM PRZYPADKU
Elastyczność poznawcza i rozwój zawodowy
Click to open

Elastyczność poznawcza maleje wraz z wiekiem. Im starsza osoba, tym trudniej następuje przełączenie się pomiędzy różnymi wykonywanymi zadaniami. Z drugiej strony, bardziej doświadczeni pracownicy mogą wykonywać różne zadania i szybciej podejmować decyzje dzięki dłuższemu doświadczeniu, które pozwala im pracować mądrzej. Jest to dylemat typowo menedżerski. Z jednej strony starsi menedżerowie mogą podejmować szybsze decyzje, z drugiej mogą mieć trudności w radzeniu sobie z kilkoma zadaniami jednocześnie. Firmy od dłuższego czasu stawiają na rozwój umiejętności twardych. Przeprowadzane są szkolenia, a personel jest motywowany do uczenia się różnych umiejętności, które są bezpośrednio związane z zadaniami, jakie osoba ma do wykonania. Przykładowo marketingowców szkoli się w zakresie tworzenia skutecznych kampanii marketingowych, a pracowników HR w zakresie rekrutacji najlepszych kandydatów do pracy. Jednak wciąż niewystarczającą uwagę poświęca się rozwojowi umiejętności miękkich, które mogłyby znacząco zwiększyć wykorzystanie umiejętności twardych. Jest to kompromis, z którym muszą zmierzyć się menedżerowie odnajdując najlepsze rozwiązanie. Wspomniane rozwiązanie może być oczywiście specyficzne w zależności od branży i samego personelu, na którym się koncentrujemy, ale ogólnie rzecz biorąc, problem pozostaje ten sam. Jest nim odpowiedź na pytanie, jak ułatwić rozwój kariery poprzez połączenie umiejętności twardych i miękkich uwzględniając przy tym specyfikę działalności oraz rodzaj firmy, branżę, w której ona działa oraz samych pracowników.

  1. W jakim stopniu kierownictwo firmy powinno zwracać uwagę na rozwój elastyczności poznawczej u wyższej kadry zarządzającej oraz pracowników? Czy powinna ona znajdować się bardziej w centrum uwagi firmy, czy pracownika? Podaj uzasadnienie odpowiedzi.
  2. Jak motywować pracowników do poprawy elastyczności poznawczej i umiejętności polegającej na wielozadaniowości? Jak te umiejętności mogą wpłynąć na rozwój kariery zawodowej?
  3. W jakich przypadkach (tj. branżach, zadaniach) elastyczność poznawcza jest ważniejsza i dlaczego? Czy uważasz, że te branże i zadania będą także potrzebne za 10 lat?
Zobacz odpowiedzi
  1. Elastyczność poznawcza to umiejętność bardzo pożądana u pracowników, zwłaszcza na wyższym szczeblu kierowniczym. Dlatego bardzo ważne jest to, aby pracownicy posiadali tego rodzaju umiejętności a przy tym mieli okazję, aby z nich w pełni korzystać w związku z działalnością przedsiębiorstwa. Dbałość o utrzymanie i/lub rozwój elastyczności poznawczej powinna znajdować się w centrum uwagi zarówno firmy, jak i pracownika. Niewykluczone jest także to, że firma zapewni możliwość rozwoju tych umiejętności, a jednocześnie wspierać będzie motywację pracowników do rozwijania umiejętności miękkich (w tym elastyczności poznawczej), we własnym zakresie.
  2. Rozwój motywacji to bardzo trudne i skomplikowane zadanie. Bardzo często ludzie uważają motywację za coś abstrakcyjnego, co czasami pojawia się, a czasem znika. Zwykle tak nie jest i istnieją pewne czynniki, które wpływają na motywację, a na które zazwyczaj nie zwracamy uwagi. Dlatego ważne jest to, aby zastanowić się i zrozumieć, jakie czynniki stanowią o motywacji. Firma może tutaj odegrać bardzo ważną, ale raczej wspierającą rolę. Możne ona przykładowo zorganizować seminaria samoświadomości oraz autorefleksji, podczas których pracownicy będą mogli lepiej zrozumieć, jak za pomocą tych narzędzi wyjaśnić podłoże motywacji. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa, możliwe jest także zorganizowanie innych zajęć w tym, m.in. imprez integracyjnych. Uzasadnieniem dla tego rodzaju przedsięwzięć jest z kolei to, że duch zespołowy także może wpływać na motywację pracowników do działania.
  3. Istnieje kilka zawodów oraz aktywności, które w najbliższej perspektywie całkowicie znikną lub przynajmniej ulegną znacznemu ograniczeniu. Jest to szczególnie istotne w przypadku prostych i powtarzających się zadań, których wykonywanie zostanie zastąpione przez pracę maszyn i robotów. Całkowicie odmiennie wygląda sytuacja w przypadku takich zawodów, które obejmują bardzo skomplikowane zadania o dużej zmienności i rozproszeniu. Będą one bardziej poszukiwane, a elastyczność poznawcza będzie ważnym warunkiem wstępnym zatrudnienia i kariery. Odpowiedzi na trzecie pytanie należy powiązać z raportem Future Jobs autorstwa The World Economic Forum.

Zobacz więcej
Elastyczność poznawcza i współpraca międzykulturowa
Click to open

Proces globalizacji jest czymś niezaprzeczalnym a w ciągu ostatnich dziesięcioleci jedynie przyspiesza. W pierwszej fazie pandemii Covid-19 nastąpiło pewne spowolnienie globalizacji. Pojawiły się nawet przewidywania, że pandemia ją zatrzyma, a nawet spowoduje powrót do systemu, w którym granice i gospodarki były zamknięte. Aktualnie widzimy jednak, że globalizacja wcale nie zwalnia, tylko przyśpiesza. Zmienione nawyki pracy i zwiększone wykorzystanie wirtualnych narzędzi pozwoliły na jeszcze większy rozwój współpracy międzynarodowej. Równocześnie jednak istnieją obszary gospodarki, na które pandemia oddziałuje negatywnie stanowiąc przeszkodę dla ich rozwoju. Należą do nich m.in. logistyka i transport, które wciąż walczą z problemem dostarczania różnych towarów z miejsca produkcji na miejsce ich konsumpcji.

Wzmożona współpraca międzynarodowa wymaga również odpowiedniego zrozumienia zagadnień związanych z kulturą w tym umiejętności dostosowania się do różnorodnych międzynarodowych środowisk kulturowych. Elastyczność poznawczą można więc przypisać umiejętności szybkiego przełączania się w komunikacji z osobami reprezentującymi różne kultury. Należy przy tym pamiętać, że nie wszystkie kultury są równie elastyczne w kwestii przełączania się między zadaniami lub sposobem ich realizacji. Nawet jeśli osoba dysponuje umiejętnością płynnej zmiany w zakresie wykonywanych zadań oraz adaptacji w zakresie komunikacji międzykulturowej, ważne jest to, aby mieć wystarczającą wiedzę na temat poszczególnych specyficznych atrybutów kultury reprezentowanej przez podmiot, z którym się komunikujemy. Do tej pory podjęto wiele prób wyjaśnienia aspektów kulturowych w tym rozbijania ich na zmienne wyjaśniające kulturowe aspekty zachowań. Jedno z takich podejść zaprezentował Geert Hofstede wskazując na 6 wymiarów kulturowych, obejmujących: dystans do władzy, kolektywizm i indywidualizm, kobiecość i męskość, unikanie niepewności, orientacja długoterminowa i krótkoterminowa, a także pobłażanie. Te wymiary pomagają zrozumieć, czego można oczekiwać od danej kultury i mogą pomóc łatwiej przystosować się do komunikacji międzykulturowej. Można się spodziewać, że wiedza na temat tych wskaźników może przyczynić się do skrócenia czasu i kosztów przełączania między zadaniami oraz poprawy elastyczności poznawczej.

  1. Na co wskazują podane wyżej wymiary? Czego można się spodziewać w komunikacji międzykulturowej w przypadku, gdy przedstawiciele różnych kultur mają bardzo zbliżone lub bardzo różne wartości wskaźników opisujących wymiary kulturowe?
  2. Jakie strategie możesz zaproponować przedsiębiorstwu, aby ułatwić komunikację międzykulturową oraz skrócić czas a także koszty zmian, tj. poprawić elastyczność poznawczą w komunikacji międzykulturowej.
Zobacz odpowiedzi
  1. Wymiary opisują główne atrybuty kulturowe, które wpływają na nasze codzienne życie, a zwłaszcza na naszą pracę.
  2. Przede wszystkim bądź świadomy istnienia różnic kulturowych i potrzeby ich akceptacji. Dowiedz się więcej o kulturze partnerów, z którymi się komunikujesz. Przyjrzyj się głównym atrybutom kultury (np. 6 wymiarom kulturowym) i wyjaśnij pracownikom, czego mogą się spodziewać w trakcie współpracy przy realizacji zadań, w przypadku, gdy różnice kulturowe są znaczące.

Zobacz więcej
Elastyczność poznawcza w czasie pandemii Covid-19. Perspektywa menedżerska
Click to open

Pandemia Covid-19 całkowicie zmieniła nasze postrzeganie sposobu, w jaki pracujemy i uczymy się. Ludzie w porównaniu do okresu sprzed pandemii spędzają więcej czasu w środowisku wirtualnym. Spotkania Zoom, konferencje Microsoft Teams itp., to nowe środowisko pracy. Jednym kliknięciem można przejść z jednego zadania i kraju do zupełnie innego zadania w innym kraju. Nie ma też potrzeby fizycznego przenoszenia się między spotkaniami, co oznacza, że czas na przełączanie się między zadaniami jest bliski zeru. Jednocześnie spotkania te często odbywają się w domu, gdzie jest wiele innych spraw, które mogą wymagać uwagi, a nawet działania. Sytuacje te mogą być bardzo różne w zależności od statusu rodzinnego i warunków życia danej osoby. Z perspektywy menedżerskiej nowa sytuacja także stwarza istotne wyzwania. Trudniej jest bowiem kontrolować pracowników sprawdzając, czy pracują, czy też nie wykonują oni swoich zadań. Stąd też należy opracować nowe mechanizmy kontrolne, aby zapewnić prawidłowe wykonywanie zadań powierzanych pracownikom oraz dotrzymywanie przez nich ustalonych terminów.

Opisane powyżej okoliczności wymagają istotnej elastyczności poznawczej do radzenia sobie zarówno z zadaniami zawodowymi, jak i osobistymi. Wszystkiemu temu towarzyszy dodatkowy stres wynikający z faktu, że pracujemy więcej w środowisku wirtualnym aniżeli tradycyjnym, a nie każdy ma taką samą zdolność przełączania się między zadaniami. Zwykle młodsze pokolenie cechuje krótszy czas potrzebny do przełączania się do nowego zadania, a z wiekiem elastyczność poznawcza maleje.

  1. W jaki sposób kierownictwo firmy powinno zaplanować zadania dla pracowników, aby upewnić się, że potrafią się oni przełączać między zadaniami oraz właściwie je realizować?
  2. Jakie wysiłki/działania można zaproponować kierownictwu w celu oceny i rozwoju elastyczności poznawczej pracowników?
  3. W jaki sposób uwzględnić aspekty dotyczące elastyczności poznawczej (związane z odpowiedziami na poprzednie pytanie) w trakcie tworzenia zespołów zadaniowych oraz zespołów projektowych?
Zobacz odpowiedzi
  1. Zadania można pogrupować tematycznie, tak aby pracownicy tworzący zespół pracowali nad różnymi zadaniami, ale w obrębie tego samego tematu. Spotkania należy zaplanować tak, aby mieć nieco więcej czasu na „przełączanie się” pomiędzy kolejnymi spotkaniami. Zadania, które można wykonywać elastycznie, nie powinny być rozpisywane w podziale na konkretne godziny ich realizacji. W takim przypadku należy ustalić jedynie ogólny termin na ich wykonanie. Powyższe rozwiązania pozwolą także na zrównoważenie życia prywatnego oraz aktywności związanej z realizacją zadań zawodowych.
  2. Ocena elastyczności poznawczej może być wrażliwym, ale jednocześnie bardzo przydatnym narzędziem usprawniającym funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Kierownictwo generalnie powinno prowadzić ciągłe obserwacje zdolności pracowników do przełączania się między zadaniami i ich reakcji w różnych warunkach. Ocenie powinny zostać poddane różnice w zachowaniach pracowniczych dotyczące m.in. tego jak reagują na krótki czas przeznaczony na zmianę wykonywanych zadań, a jak ta reakcja różni się w przypadku wydłużenia czasu na przełączenie się do nowych zadań czy tematów w obrębie zadania, itp. Menedżerom można również zasugerować wykorzystywanie bardziej zaawansowanych narzędzi do testowania elastyczności poznawczej pracowników. W dziedzinie jaką jest zarządzanie, opracowywane i udostępniane są różne testy służące badaniu elastyczności poznawczej. Stąd kierownictwo przedsiębiorstwa ma pewne pole dla wyboru narzędzia, które najbardziej odpowiada profilowi jego działalności i powinno zostać wdrożone w firmie. Trzeba jednak zaznaczyć, że procesowi wdrożenia narzędzia powinno towarzyszyć wyjaśnienie pracownikom potrzeby i celu jego zastosowania, a także sposobu wykorzystania uzyskanych za jego pośrednictwem wyników.
  3. Tworzenie zespołu (zadaniowego, projektowego), nigdy nie było łatwym zadaniem. Niezależnie od tego czy konfiguracja zespołu odbywa się zgodnie z podejściem odgórnym czy oddolnym, proces ten określić należy mianem złożonego. W przypadku podejścia odgórnego (tzn. gdy zespół jest tworzony przez kierownictwo firmy) można zasugerować zgrupowanie w obrębie zespołu osób z różnym potencjałem elastyczności poznawczej. Strukturę osobową zespołu należy jednak dostosować do innych kompetencji i umiejętności posiadanych przez jego członków. Pozwoli to znaleźć równowagę pomiędzy elastycznością poznawczą osób tworzących zespół i ich innymi ważnymi umiejętnościami, zapewniając w ten sposób odpowiednią produktywność całego zespołu.

Zobacz więcej
NAJLEPSZE PRAKTYKI
Najlepsze praktyki w zakresie elastyczności poznawczej w szkolnictwie wyższym służące poprawie zatrudnialności
Click to open

Czym jest elastyczność poznawcza?
Psychologowie definiują elastyczność poznawczą jako zdolność do przełączania się między zadaniami lub przenoszenia uwagi z jednej reprezentacji pojęciowej na inną, szczególnie w odpowiedzi na zmiany w wymaganiach zadaniowych, spontaniczność zmian zachodzących w otoczeniu oraz informacje zwrotne, które z niego płyną. Elastyczność poznawcza zawsze była uważana za jedną z trzech podstawowych funkcji wykonawczych organizmu, w których udział biorą płaty czołowe mózgu (Carlson et al., 2016). Wskazana triada obejmuje również pamięć roboczą (PR), zdolność do tymczasowego przechowywania informacji i hamowania reakcji, a także zdolność do opierania się pokusom oraz impulsom. Podczas testowania tych funkcji oraz badania ich wzajemnych relacji okazało się, że elastyczność poznawcza jest słabo skorelowana z IQ i PR, chociaż IQ oraz PR są ze sobą silnie skorelowane i mają tendencję do dziedziczenia. Elastyczność poznawcza jest mniej podatna na czynniki dziedziczne, a z kolei bardziej podatna na czynniki środowiskowe, w tym szkolenia i edukację (Friedman et al., 2006; 2017). Rodzi to pytanie, czy możemy trenować elastyczność poznawczą, a tym samym poprawić wyniki procesów związanych z edukacją.

Elastyczność poznawcza w kontekście organizacyjnym
Aby utrzymać konkurencyjność w szybko zmieniającej się gospodarce, organizacje muszą być sprawne a przy tym odporne. Zatrudnianie siły roboczej, która szybko dostosowuje się do dynamicznych zmian środowiskowych, skutecznie uczy się nowych sposobów wykonywania pracy i podejmuje skutecznie decyzje w obliczu nieoczekiwanych wyzwań, prowadzi do korzystnych wyników dla całej organizacji (Pulakos et al., 2000). Oczekuje się, że pracownicy będą jednocześnie przełączać się między różnymi rolami i formami pracy w ramach organizacji ale i ponad granicami organizacyjnymi (Eby et al., 2003). W obliczu szybko zmieniającego się charakteru miejsca pracy i postępu technologicznego, elastyczność oraz zdolność adaptacji są uważane za kluczowe kompetencje zarówno dla indywidualnego jak i organizacyjnego rozwoju kariery (Griffin i Hesketh, 2003).

Zachowanie adaptacyjne lub zdolność jednostki do dostosowania procesu podejmowania decyzji do zmieniających się wymagań w coraz bardziej złożonym i burzliwym środowisku pracy są istotne dla osiągnięcia pomyślnych rezultatów wykonywanych zadań (Charbonnier-Voirin i Roussel, 2012). Światowe Forum Ekonomiczne (2016) uznało elastyczność poznawczą za jedną z dziesięciu najważniejszych podstawowych umiejętności zawodowych niezbędnych podczas czwartej rewolucji przemysłowej (Gray, 2016). Dzięki ciągłym postępom w technologii informacyjnej i automatyzacji, osoby które mają bardziej elastyczne zdolności przetwarzania kognitywnego, mogą osiągnąć wyższy poziom wydajności w pracy w porównaniu z osobami, które nie mają tej umiejętności.
Powyższe dowody teoretyczne wskazują na znaczenie elastyczności poznawczej w skutecznym wykonywaniu pracy przez pracowników, a także aprecjonują jej wkład w osiąganie celów organizacyjnych.

Operacyjne kryteria elastyczności poznawczej w kontekście edukacyjnym
Teoria elastyczności poznawczej (TEP) w pedagogice została opracowana w celu osiągnięcia czterech głównych efektów uczenia się:

  • Pomocy uczniom w zrozumieniu ważnych, ale złożonych zagadnień;
  • Wspierania elastycznego stosowania wiedzy w warunkach rzeczywistych;
  • Prezentacji alternatywnych podejść do percepcji wiedzy;
  • Promowania hipermedialnego środowiska edukacyjnego, które zachęca do elastycznego myślenia i kompleksowego uczenia się.

Główną metaforą stosowaną w modelu edukacyjnym teorii elastyczności poznawczej jest tzw. krajobraz uczenia się krzyżowego, który implikuje nieliniowość w sposobie rozumienia złożonego zagadnienia w odniesieniu do różnych momentów w czasie, w relacji do różnych celów a przy tym zakłada postrzeganie złożonych zagadnień z różnych perspektyw (Spiro et al., 1991). Poprzez wykroczenie poza koncepcyjne ujęcie kierunku studiów, studenci mają możliwość zdobywania wiedzy na wiele sposobów. Ucząc się w ten sposób, osoba zdobywająca wiedzę może badać i interpretować wnioski z różnych punktów widzenia, trenując umiejętność budowania nowych struktur poznawczych oraz stosowania teorii w nowych sytuacjach.

W złożonych i nieregularnych dziedzinach wiedzy, procesy uczenia się, które dają większą elastyczność poznawczą, prezentują wiedzę w oparciu o różne perspektywy i zapewniają uczniom możliwość praktycznego wykorzystywania poznanych koncepcji. Dla skuteczej nauki elastyczności poznawczej oraz elastycznego przetwarzania poznawczego, konieczna jest obecność nieregularnych i elastycznych środowisk uczenia się, które pozwalają badać te same pojęcia z różnych perspektyw. Sprecyzowane i usystematyzowane warunki uczenia się, które ułatwiają rozwój elastyczności poznawczej to takie, które zapewniają uczniom duży zestaw przypadków do analizy oraz zróżnicowanych bądź też nieregularnych przykładów w środowisku zapewniającym otwartość procesów myślowych. Zastosowanie w edukacji przypadków a także miniprzypadków przygotowuje uczniów do używania poznanych ogólnych zasad w rzeczywistych warunkach (Spiro et al., 2007; Feltovich et al., 1996).

Aby lepiej zrozumieć złożoną teorię, należy zachęcać uczniów do stosowania spostrzeżeń pojęciowych na wiele różnych sposobów, wyjaśniających zjawiska za pomocą nieregularnych wzorców. Trzeba jednak zaznaczyć, że wyjaśnianie źle ustrukturyzowanych dziedzin wiedzy poprzez stosowanie strategii edukacyjnych wykorzystywanych w odniesieniu do dobrze ustrukturyzowanych dziedzin, takich jak nauczanie wprowadzające może spowodować nadmierne uproszczenie, przeregulowanie a w konsekwencji uzależnienie od (niezależnych w swej formule) teorii (Spiro et al., 1988).

Naukowcy zajmujący się edukacją, tacy jak Bourgeois i Nizet (1999) oraz Frenay i Bédard (2004) twierdzą, że aby rozwinąć elastyczność poznawczą, uczniowie powinni badać wiedzę w zróżnicowanych i nieznanych sytuacjach. Takie metody uczenia się wzmacniają transfer wiedzy i zachowywanie nowych (zdobytych w ten sposób) umiejętności. Ponadto z perspektywy elastyczności poznawczej korzystne jest zapewnienie uczniom możliwości przeanalizowania i ponownego przemyślenia nowopoznanych koncepcji (z alternatywnych wobec nich punktów widzenia). Aby ułatwić takie podejście do uczenia się, wykładowcy powinni zadbać o wykształcenie zdolności do: (1) wyrażania przez studentów własnych interpretacji; (2) zestawiania i porządkowania przeciwstawnych punktów widzenia; (3) odwoływania się i aplikowania różnych metodologíi odpowiadajcych za różne perspektywy w ramach których oceniane są poznawane koncepcje. Po przedstawieniu różnorodnych (alternatwynych) punktów widzenia na omawiane zagadnienie uczniowie powinni systematycznie przełączać się między nimi i łączyć ze sobą różne interpretacje odwołujące się do poznanych treści.

Podsumowując, powyższe praktyki wyraźnie wskazują na potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na rozwój elastyczności poznawczej uczniów. Takie działanie będzie miało znaczący wpływ na zatrudnialność zarówno w krótkim, jak i w długim okresie.


Zobacz więcej
Proces doradztwa akademickiego w SSE Riga
Click to open

Doradztwo akademickie i jego początki
Pomysł, aby wesprzeć uczniów osobistymi wskazówkami w procesie edukacji, od wielu lat znajdował się na agendzie SSE Riga. Wszyscy uczniowie reprezentują bardzo różnorodne osobowości a problemy i wyzwania, przed którymi stoją, są także bardzo różne. Niektórzy uczniowie są bardziej otwarci i ekstrawertyczni inni natomiast są bardzo introwertyczni. Istnieją również znaczne różnice w elastyczności poznawczej m.in. niektórzy uczniowie mogą łatwo przełączać się między różnymi zadaniami, ale dla niektórych ten proces nie jest tak szybki i płynny. Bez względu na to do jakiej grupy należy uczeń ważne jest, aby zwracać uwagę na elastyczność poznawczą oraz lepiej rozumieć procesy psychiczne zachodzące w umyśle.
Biorąc pod uwagę powyższe argumenty w 2014 roku podjęto decyzję o wprowadzeniu poradnictwa akademickiego dla wszystkich studentów pierwszego roku studiujących w SSE Riga. Początkowo poradnictwo powstało jako projekt pilotażowy, ale szybko okazało się, że jest bardzo korzystne i doceniane przez studentów, dlatego obecnie ma ono obowiązkowy charakter. Zasadniczo składa się z 4 spotkań twarzą w twarz w ciągu roku akademickiego. Podczas tych spotkań doradca i osoba, której porada jest udzielana omawiają kwestie związane z wynikami studiowania, dobrym samopoczuciem studenta, itp.

Elastyczność poznawcza i doradztwo akademickie
Podczas sesji doradczych najważniejszym narzędziem analizy jest autorefleksja. Nie ma uniwersalnej rady, którą można udzielić każdemu uczniowi, a która działałaby równie dobrze. Dlatego studenci proszeni są o ciągłą ewaluację swoich wyników oraz procesów umysłowych po to, aby lepiej zrozumieć, co wpływa na ich rezultaty. Doradztwo obejmuje również elastyczność poznawczą. W trakcie konsultacji z doradcą zachęca się uczniów do zastanowienia się nad czasem potrzebnym do przełączania pomiędzy różnymi zadaniami. Przykładowo studenci są proszeni o ocenę tego jak szybko mogą przejść z jednego zadania do drugiego? Jak szybko mogą „wciągnąć się w nowy temat”, kolejne zadanie, etc.? Później owa zdolność do przełączania się omawiana jest bardziej szczegółowo, m.in. pod kątem tego jak zmienia się czas potrzebny do przełączania się między zadaniami zależnie od rodzaju wykonywanego zadania czy też studiowanego przedmiotu? Omówieniu podlegają także inne czynniki mające wpływa na czas przełączania między zadaniami.

Wpływ na studentów
Dyskusje na temat elastyczności poznawczej mają znaczący wpływ na proces nauki i lepsze zrozumienie sposobów w jaki można poprawić jej efekty. Ponadto elastyczność poznawcza wpływa w znaczący sposób na szanse zatrudnienia po zakończeniu studiów. Zrozumienie procesów poznawczych, a w szczególności elastyczności poznawczej, może także znacząco poprawić wydajność pracy oraz ogólne samopoczucie. Finalnie, elastyczność poznawcza niesie istotne korzyści związane z umiejętnością autorefleksji, które można dalej wykorzystać do rozwoju osobistego.

Wpływ na doradców
Oprócz istotnego pozytywnego wpływu elastyczności poznawczej na studentów, należy mieć świadomość równie pozytywnego wpływu elastyczności poznawczej na doradców. Przede wszystkim wiąże się to z ciągłą poprawą rozumienia procesów poznawczych studentów, w tym wspomnianej wcześniej elastyczności poznawczej. Znaczna ilość obserwacji pozwala doradcom dostrzec wzorce i wyciągnąć bardziej ogólne wnioski na temat czynników wpływających na elastyczność poznawczą i umiejętności uczenia się. Podobnie, ta wiedza może być wykorzystana przez doradców po to, aby lepiej zrozumieć procesy poznawcze studentów i znaleźć najlepszy sposób na połączenie elastyczności poznawczej z dobrym samopoczuciem.

Wnioski i przyszłe działania
Doradztwo akademickie i elastyczność poznawcza okazały się bardzo korzystne zarówno dla studentów, jak i doradców akademickich. Można więc sugerować, że tego typu wsparcie dla studentów powinno być dalej rozwijane i upowszechniane. Z jednej strony oznacza to dalszy rozwój doradztwa akademickiego w SSE Ryga, a z drugiej otwiera ono możliwość rozpowszechniania tego rozwiązania jako najlepszej praktyki wśród innych uniwersytetów i uczelni wyższych.


Zobacz więcej
Wiele źródeł: zajęcia edukacyjne na temat elastyczności poznawczej. Przypadek Łotwy
Click to open

Temat i koncepcja elastyczności poznawczej są stosunkowo nowe i niezbadane w przypadku Łotwy. Szeroko zakrojone poszukiwania w literaturze i w różnych źródłach doprowadziły do wniosku, że taki temat dopiero się pojawia i dlatego nie ma wystarczającej ilości informacji lub przykładu, który stanowiłaby o dobrej praktyce, która mogłaby zostać poddana analizie. Istnieje jednak wiele inicjatyw prowadzonych w celu pogłębienia rozumienia tego pojęcia i działań służących wprowadzeniu ułatwień w zakresie szerszego nauczania o elastyczności poznawczej, także w oparciu o zestaw narzędzi umiejętności społecznych, niezbędnych dla poprawy zatrudnialności.

Początki i rozwój elastyczności poznawczej na Łotwie
Definicja elastyczności poznawczej jest dość szeroka i do tej pory nie osiągnięto konsensusu w zakresie jej ujednoliconej formy. Zwykle elastyczność poznawcza (EP) jest definiowana jako zdolność do przełączania się między dwoma zagadnieniami lub jednoczesnej pracy nad wieloma zagadnieniami lub też tematami. Czasami EP jest po prostu opisywana jako przenoszenie się pomiędzy pojęciami, zadaniami lub strategiami. Uproszczona definicja otwiera kolejne drzwi dzięki czemu można dostrzec rozwój niektórych aspektów związanych z elastycznością poznawczą. Na Łotwie jest to przede wszystkim obszar pedagogiki i edukacji dla dzieci. Najbardziej wszechstronny materiał w tej dziedzinie został opracowany przez Uniwersytet Łotewski, a jest nim „Podręcznik psychologii dla młodych nauczycieli”1. Podręcznik ten został opracowany, aby wspierać młodych nauczycieli i poprawić ich zrozumienie procesów poznawczych u dzieci. EP obejmuje w jednakowym stopniu również możliwość pracy nad wieloma zadaniami lub też zdolność łatwego przełączania się między zadaniami. Nawet jeśli sytuacja ta nie jest wprost określona mianem elastyczności poznawczej to tak właśnie należy ją definiować. Psychologia poznawcza i do pewnego stopnia również elastyczność w przełączaniu się między zadaniami koncentruje się głównie na dzieciach w wieku od 0 do 18 lat. Dobrym tego przykładem jest materiał informacyjny przygotowany przez Państwowe Centrum Treści Edukacyjnych2. Materiał analizuje głównie różne etapy rozwoju dzieci, ale zawiera również przydatne narzędzia do oceny zdolności poznawczych. Narzędzia te mogą być używane w zasadzie w każdym wieku. Przykładowo test kognitywny Woodcocka Johnsona może być stosowany u osób w wieku od 2 do 90 lat, ale na Łotwie stosuje się go zazwyczaj u dzieci oraz młodszego pokolenia. Pozwala to sądzić, że istnieje stereotyp zgodnie z którym po szkole średniej nie trzeba już zwracać uwagi na procesy poznawcze i elastyczność poznawczą.
Nie oznacza to, że psychologia poznawcza całkowicie znika z programu edukacyjnego. Nadal ona funkcjonuje, ale już tylko w ograniczonym zakresie. Obejmuje to przede wszystkim kształcenie nauczycieli i psychologów. Temat EP nie został natomiast zidentyfikowany w programach edukacyjnych z takich obszarów wiedzy jak zarządzanie czy chociażby rozwój zasobów ludzkich.

Elastyczność poznawcza na podstawie zidentyfikowanych inicjatyw
Szeroko zakrojone poszukiwania inicjatyw, które można przypisać elastyczności poznawczej, przyniosły bardzo ograniczone rezultaty. Jedna z firm konsultingowych działających w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi tj. Organization Development Academy (ODA) opracowała materiał seminaryjny3 pt. „Selfdevelopment, experience exchange seminar for State Chancellery of Latvia”. Jednym z tematów wskazanych w programie seminarium była elastyczność poznawcza. Nie udało się jednak dotrzeć do informacji potwierdzających, że owo seminarium odbyło się w zgodzie z przyjętymi założeniami, a jeżeli rzeczywiście miało ono miejsce, jaka była grupa docelowa jego odbiorców i uczestników.

Wnioski i przyszłe działania
Przedstawiona wyżej argumentacja wyraźnie wskazuje na brak poświęcenia wystarczającej uwagi zagadnieniu elastyczności poznawczej w stosunku do studentów oraz menedżerów. Obecnie trudno wytłumaczyć, dlaczego EP koncentruje się przede wszystkim na dzieciach, a niemal zupełnie zapomniana się o późniejszych etapach życia człowieka. Jednym z możliwych wyjaśnień może być to, że EP koncentruje swoją uwagę na szkole średniej, zakładając, że umiejętności uczenia się rozwinięte na tym etapie są wystarczające na całe życie.
Dowody międzynarodowe jasno pokazują, że tak nie jest, a elastyczność poznawczą można poprawić w trakcie całego życia w tym także w trakcie realizowania kariery zawodowej. W związku z tym można zasugerować, że w przypadku Łotwy należy podjąć decyzje a w krok za nimi działania mające na celu przywrócenie koncentracji na EP także na późniejszych etapach życia, m.in. na etapie studiów uniwersyteckich. Kolejnym krokiem w tym względzie powinno być opracowanie odpowiednich materiałów pedagogicznych ułatwiających rozwój EP w zależności od kierunku studiów, obszaru ich zastosowania, itp.


Zobacz więcej
TEST
10 PYTANIA
Click to open


Słowa kluczowe :

Elastyczność poznawcza, przełączanie mentalne w realizacji zadań, przełączanie poznawcze w wykonywaniu zadań

Efekty kształcenia :

  • Identyfikacja znaczenia terminu elastyczność poznawcza.
  • Rozpoznawanie ról i znaczenia elastyczności poznawczej jako umiejętności przyszłości.
  • Identyfikacja i wykorzystywanie narzędzi służących do oceny elastyczności poznawczej.
  • Zaznajomienie z technikami podnoszącymi (rozwijającymi) elastyczność poznawczą oraz ich zastosowaniem w praktyce.

Bibliografia:

  1. Braem, S., & Egner, T. (2018). Getting a grip on cognitive flexibility. Current directions in psychological science, 27(6), 470-476.
  2. Canas, J. J., Fajardo, I., & Salmeron, L. (2006). Cognitive flexibility. International encyclopaedia of ergonomics and human factors, 1, 297-301.
  3. Chan, R. C., Shum, D., Toulopoulou, T., & Chen, E. Y. (2008). Assessment of executive functions: Review of instruments and identification of critical issues. Archives of clinical neuropsychology, 23(2), 201-216.
  4. CogniFit, ND. What is Cognitive Shifting? Available at https://www.cognifit.com/science/cognitive-skills/shifting
  5. Coreaxis, 2016. Top Skills for The Future of Jobs: How to Enhance Cognitive Flexibility. Available at https://coreaxis.com/insights/blog/top-skills-future-enhance-cognitive-flexibility
  6. Gabrys, R. L., Tabri, N., Anisman, H., & Matheson, K. (2018). Cognitive control and flexibility in the context of stress and depressive symptoms: The cognitive control and flexibility questionnaire. Frontiers in Psychology, 9, 2219.
  7. Ionescu (2012). Exploring the nature of cognitive flexibility. New ideas in psychology, 30(2), 190-200.)
  8. Mental Health Daily, ND. What Is Cognitive Flexibility? Available at: https://mentalhealthdaily.com/2015/07/24/what-is-cognitive-flexibility/
  9. Miller, 2021. What is cognitive flexibility, and why does it matter? Available at https://www.betterup.com/blog/cognitive-flexibility
  10. Scott, William A. (December 1962). "Cognitive complexity and cognitive flexibility". Sociometry. 25 (4): 405–414. doi:10.2307/2785779. JSTOR 2785779.
  11. Spiro R., Coulson R., Feltovich P. (1988). Cognitive Flexibility Theory: Advanced Knowledge Acquisition in Ill-Structured Domains. Proceedings of The Tenth Annual Conference of the Cognitive Science Society, Montreal, August, 1988, Lawrence Erlbaum Assoc., Hillsdale, NJ, 1988.

WEF, 2021. Why is cognitive flexibility important and how can you improve it? Available at https://www.weforum.org/agenda/2021/06/cognitive-flexibility-thinking-iq-intelligence/